Το καλοκαίρι έχει πλέον δώσει  την σκυτάλη του στον Σεπτέμβρη με παιδιά και γονείς να είναι έτοιμοι να υποδεχθούν τη νέα σχολική χρονιά. Αυτή η μεταβατική περίοδος μπορεί να είναι ιδιαίτερα κουραστική για τα παιδιά, καθώς αντιμετωπίζουν μεγάλες αλλαγές, όπως για παράδειγμα ένα νέο σχολείο ή αν περνούν την πόρτα του νηπιαγωγείου/δημοτικού για πρώτη φορά. Η ψυχολόγος Γιούλη Μπαλίκου απαντά σε όλες τις ερωτήσεις μας για μια ομαλή προσαρμογή στη νέα καθημερινότητα του σχολείου.

Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς την ομαλή προσαρμογή στο σχολείο;

Aπ. Όσο μικρότερη είναι η ηλικία του παιδιού, τόσο μεγαλύτερη πιθανή δική μας παρέμβαση χρειάζεται για καλύτερη προσαρμογή του παιδιού. Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε το παιδί και κυρίως το μικρό παιδί που πηγαίνει πρώτη φορά σχολείο και χρειάζεται για πρώτη φορά να απομακρυνθεί από τη γονεϊκή αγκαλιά, χρειάζεται αρχικά να κρατήσουμε σταθερό το περιβάλλον του. Έχει ήδη να αντιμετωπίσει μια μεγάλη αλλαγή που είναι το σχολείο, επομένως αποφεύγουμε παράλληλες αλλαγές που θα είναι πρόσθετα επιβαρυντικές ενώ κρατάμε και μία καθημερινή ρουτίνα πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Ακόμη κι αν το παιδί είναι σε μεγάλη τάξη, οι συνθήκες αλλάζουν μετά τη καλοκαιρινή ραστώνη. Κυρίως για τα παιδιά που πάνε πρώτη φορά σχολείο ή αλλάζουν βαθμίδα (πχ από νήπιο σε δημοτικό) επισκεπτόμαστε το σχολείο πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς για μία πρώτη εξοικείωση του παιδιού ενώ προετοιμάζουμε παράλληλα το παιδί στο σπίτι με το τι πρόκειται να συναντήσει. Συζητάμε τις πιθανές ανησυχίες του και είμαστε απόλυτα υποστηρικτικοί. Ιδιαίτερα βοηθητικά είναι τα παραμύθια που περιγράφουν και «διαπραγματεύονται» ιστορίες σχετικές με το νέο. Στις μικρότερες ηλικίες η πρώτη μέρα στο σχολείο είναι με τη συνοδεία του σημαντικού προσώπου αναφοράς του παιδιού και τις επόμενες ημέρες γίνεται η σταδιακή απομάκρυνση του σημαντικού προσώπου μέχρι το παιδί να νιώσει την ασφάλεια που χρειάζεται.

Το σχολείο δεν θα έπρεπε να είναι υποχρέωση των παιδιών αλλά επιλογή τους και τα παιδιά θα πρέπει να το νιώθουν αυτό!

Πόσο ωφέλιμο είναι για το παιδί να ελαττώσουν οι γονείς του το άγχος για τη νέα σχολική χρονιά και πως;

Aπ. Το άγχος για τη νέα σχολική χρονιά αλλά και το άγχος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς είναι απόλυτα φυσιολογικό και αναμενόμενο. Το «λειτουργικό», τρόπων τίνα, άγχος, το άγχος δηλαδή που δε μας ακινητοποιεί και μας επιτρέπει να είμαστε λειτουργικοί στη καθημερινότητα μας μπορεί να έχει και οφέλη. Μας κινητοποιεί και μας προστατεύει από επικείμενους κινδύνους. Το άγχος όμως που ξεπερνά το παιδί και το οδηγεί σε ολική δυσχέρεια αντιμετώπισης της καθημερινότητας και σε σχέση με το σχολείο σε μείωση της σχολική του επίδοσης, χρήζει άμεσης παρέμβασης. Αρχικά αναζητάμε στη δική μας γονεϊκή συμπεριφορά αν είναι αυτή που πιθανά πυροδοτεί το άγχος του παιδιού. Έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από το παιδί αναφορικά με τη σχολική επίδοση; Προβάλουμε δικές μας επιθυμίες (πχ να έχει «τέλεια» σχολική επίδοση ώστε να ακολουθήσει το επάγγελμα που εμείς δε καταφέραμε ή το επάγγελμα που εμείς έχουμε!); Συγκρίνουμε συνεχώς το παιδί με τα άλλα παιδιά (η Μαρία παίρνει όλο άριστα γιατί εσύ όχι;);

Παράλληλα εμείς πως αντιμετωπίζουμε το δικό μας άγχος καθημερινά ώστε να παραδειγματίζουμε το παιδί;

Έχοντας λοιπόν αρχικά δει τη δική μας επιρροή, καλούμαστε στη συνέχεια να ενισχύσουμε το παιδί με «τεχνικές» αντιμετώπισης του άγχους (πρόγραμμα, καλή διατροφή, ποιοτικός και επαρκής ύπνος κλπ). Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του άγχους ωφελεί αναφορικά με το σχολείο όχι μόνο στην επίδοση του παιδιού αλλά και στη αλληλεπίδραση του με τα άλλα άτομα του σχολικού περιβάλλοντος.

Τι είναι το άγχος του αποχωρισμού και πως αντιμετωπίζεται;

Aπ. Άγχος αποχωρισμού αναπτύσσει ένα παιδί όταν πρόκειται να αποχωριστεί ένα σημαντικό πρόσωπο της ζωής του με το οποίο έχει αναπτύξει δεσμό προσκόλλησης, συνήθως τη μητέρα του. Ένα βρέφος πχ κλαίει όταν το παίρνουν από την αγκαλιά της μητέρας του και σταματάει όταν επανέρχεται σε αυτή. Στην προσχολική ηλικία, το άγχος αποχωρισμού συνιστά μία φυσιολογική διαδικασία που βοηθάει στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Η κορύφωση του άγχους αποχωρισμού είναι συνήθως μέχρι τα 2 έτη ενώ στη συνέχεια εξασθενεί όταν τα παιδιά πλέον κατανοούν ότι ο γονέας που απουσιάζει, δε θα απουσιάζει μόνιμα αλλά σύντομα θα επιστρέψει.

Όταν το άγχος αποχωρισμού υπερβαίνει αυτό που αναμένουμε δεδομένου του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού, μιλάμε για διαταραχή άγχους αποχωρισμού η οποία εκδηλώνεται με δυσλειτουργικές συμπεριφορές των παιδιών, όπως προβλήματα ύπνου, προβλήματα προσαρμογής στο σχολείο ακόμη και σωματικές διαταραχές όπως, πονοκέφαλος, ναυτία και εμετός. Σε αυτή τη περίπτωση είναι αναγκαίο να ζητήσουμε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Σε περίπτωση εντός των φυσιολογικών πλαισίων εκδηλώσεων άγχους αποχωρισμού, ακολουθούμε τη σταδιακή προσαρμογή στο νέο περιβάλλον και τη πρότερη προετοιμασία του παιδιού. Η απομάκρυνση από το μικρό παιδί γίνεται σταδιακά και όχι κρυφά. Αρχικά απομακρυνόμαστε για λίγη ώρα και στη συνέχεια αυξάνουμε το χρόνο. Το παιδί θα πρέπει να νιώσει την ασφάλεια της επιστροφής μας μετά από κάθε απομάκρυνση και παράλληλα να αναπτύξει τον απαραίτητο δεσμό με το νέο φροντιστή του στην προκειμένη την παιδαγωγό του βρεφονηπιακού σταθμού. Ακολουθούμε ένα σταθερό, τρυφερό και «τελετουργικό» αποχαιρετισμό.

Πόσο απαραίτητη κρίνεται η οργάνωση μιας καθημερινής ρουτίνας λίγο πριν την έναρξη του σχολείου;

Aπ. Η έναρξη κάθε νέας σχολικής χρονιάς είναι μια νέα αλλαγή για κάθε παιδί. Μία ακόμη αλλαγή μέσα στις πολλές που αντιμετωπίζουν καθημερινά τα παιδιά. Ακόμη κι αν το παιδί είναι σε μεγάλη τάξη του δημοτικού ή γυμνασίου, η νέα σχολική χρονιά είναι αλλαγή. Νέοι εκπαιδευτικοί, νέα μαθήματα, νέες απαιτήσεις είναι κάποιες από τις αλλαγές που έχει να αντιμετωπίσει το παιδί στη νέα σχολική χρονιά. Τα παιδιά για να αντιμετωπίσουν με το καλύτερο δυνατό τρόπο τις αλλαγές αυτές, χρειάζονται ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον. Ένα περιβάλλον σταθερό σημαίνει κυρίως ένα περιβάλλον προβλέψιμο. Το παιδί γνωρίζει τι έχει να περιμένει και νιώθει να έχει τον έλεγχο στα χέρια του. Η ασφάλεια που του παρέχει ο έλεγχος δυναμώνει το παιδί και του παρέχει τα εφόδια να ανταπεξέλθει στις αλλαγές.

Η ρουτίνα είναι αναγκαία για κάθε ηλικία, κυρίως όμως για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μετά το εξίσου απαραίτητο και αρκετά ανεξέλεγκτο σε πρόγραμμα διάλλειμα του καλοκαιριού, που επίσης έχουν μεγάλη ανάγκη τα παιδιά, καθίστανται σημαντικό να ξεκινήσουμε το πρόγραμμα της ρουτίνας λίγες μέρες πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς με ιδιαίτερη έμφαση στην ρουτίνα του βραδινού ύπνου και την εξασφάλιση αρκετού και ποιοτικού χρόνου ύπνου.

Πως υποστηρίζουμε συναισθηματικά το παιδί μας;

Aπ. Σε μία οποιαδήποτε κατάσταση κινδύνου, για να μπορέσουμε να παρέχουμε οποιαδήποτε βοήθεια, χρειάζεται αρχικά να εξασφαλίσουμε τη δική μας ακεραιότητα. Σύμφωνα με τις οδηγίες του πληρώματος των αεροσκαφών που δίνονται στην έναρξη ενός ταξιδιού, σε περίπτωση ανάγκης χρήσης της μάσκας οξυγόνου, προτρέπουν τους γονείς να χρησιμοποιήσουν πρώτοι εκείνοι τη μάσκα ώστε να μπορέσουν στη συνέχεια να εφαρμόσουν τη μάσκα στο παιδί. Ένας γονέας, οφείλει λοιπόν αρχικά να εξασφαλίσει τη δική του συναισθηματική πληρότητα ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να στηρίξει συναισθηματικά το παιδί. Υποστηρίζω συναισθηματικά το παιδί μου σημαίνει το ακούω πραγματικά (ενεργητική ακρόαση), του δίνω το χρόνο που χρειάζεται, το μαθαίνω να εκφράζει τα συναισθήματα του (όχι εκφράσεις όπως «μη κλαις»), δε το κρίνω αλλά το καθοδηγώ και κυρίως γίνομαι εγώ το παράδειγμα μέσα από τις δικές μου πράξεις.

Η συναισθηματική ασφάλεια που θα νιώσει το παιδί θα το βοηθήσει στο καθημερινό «άνοιγμα» των σκέψεων του και στην αναζήτηση βοήθειας σε περίπτωση που τη χρειάζεται. Θα το βοηθήσει στη δική του συναισθηματική ανάπτυξη, στη βελτίωση της αυτοπεποίθησης του ακόμη και στη σχολική του επίδοση.

Πως αναγνωρίζουμε τα σημάδια του σχολικού εκφοβισμού ( bullying);

Aπ. Η συνεχής εγρήγορση των γονέων συνιστά επιτακτική ανάγκη. Η πρόληψη ωστόσο είναι αυτή που προέχει  και την οποία καλλιεργούμε από μικρή ηλικία. Η συναισθηματική ενδυνάμωση του παιδιού και η καλλιέργεια της ψυχικής του ανθεκτικότητας είναι που θα θωρακίσουν το παιδί έναντι παρενοχλήσεων αλλά και που θα το καθοδηγήσουν στη σωστή αναζήτηση βοήθειας.

Συνήθη σημάδια που μας ανησυχούν και διερευνούμε περαιτέρω είναι:

• Άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο
• Ανησυχία στον ύπνο (πιθανή επιστροφή σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια όπως νυχτερινή ενούρηση)
• Επιθετική και αγχώδη συμπεριφορά
• Απομόνωση (μείωση επικοινωνίας είτε με φίλους ή με την οικογένεια)
• Σωματικές διαταραχές
• Συχνά «ατυχήματα» στο σχολείο (μώλωπες, γδαρσίματα κλπ)
• Μείωση σχολικής επίδοσης
• Καταθλιπτικό συναίσθημα
• Διαταραχές διατροφής (πχ ανορεξία, βουλιμία)
• Εμμονική ενασχόληση με κάτι (πχ γυμναστική ώστε να αλλάξει η εμφάνιση του)

Τα σημάδια είναι πολλά και ποικίλα. Η εμφάνιση κάποιων από τα προαναφερθέντα σημάδια δε σημαίνει αυτόματα ότι το παιδί μας είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού. Είναι όμως ούτως ή άλλως σημάδια , τα αίτια των οποίων οφείλουμε να αναζητήσουμε. Το βασικό σημάδι που θα εμφανίσει το παιδί μας είναι γενικά μία απότομη αλλαγή που το καθιστά κυρίως δυσλειτουργικό στην καθημερινότητα του. Και φυσικά κάθε παιδί είναι μοναδικό και οι αλλαγές προσωποποιούνται.

Εξ ίσου σημαντικό ωστόσο είναι να αναζητήσουμε και εκείνα τα σημάδια που καθιστούν το παιδί μας θύτη. Αν και τις περισσότερες φορές είναι τόσο δύσκολο καθώς εμείς οι γονείς είμαστε αυτοί που έχουμε «πυροδοτήσει» το χέρι του παιδιού πιθανά μέσα από δικές μας βίαιες συμπεριφορές.

Καλή Σχολική Χρονιά!